مقدمه
اهمال‌کاری تحصیلی یکی از چالش‌های شایع در میان دانشجویان است که به تعویق انداختن وظایف تحصیلی، حتی با وجود آگاهی از پیامدهای منفی آن، تعریف می‌شود. این پدیده می‌تواند به کاهش عملکرد تحصیلی، افزایش استرس و افت کیفیت زندگی منجر شود. پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که عوامل روانشناختی مختلفی مانند تاب‌آوری تحصیلی، عدم تحمل ابهام، کمال‌گرایی مثبت و منفی و اجتناب تجربی در بروز اهمال‌کاری تحصیلی نقش دارند. در این مقاله، به بررسی این عوامل و نقش میانجی اجتناب تجربی در روابط میان آن‌ها با اهمال‌کاری تحصیلی پرداخته می‌شود. هدف این است که با ارائه یافته‌های علمی، راهکارهایی برای کاهش این مشکل در محیط‌های آموزشی پیشنهاد شود.
تاب‌آوری تحصیلی و ارتباط آن با اهمال‌کاری
تاب‌آوری تحصیلی به توانایی دانشجویان برای مقابله با چالش‌ها و فشارهای تحصیلی و ادامه دادن به تلاش‌های خود در برابر موانع اشاره دارد. دانشجویانی که از سطح بالایی از تاب‌آوری برخوردارند، معمولاً کمتر وظایف خود را به تعویق می‌اندازند. این افراد قادرند استرس را مدیریت کرده و انگیزه خود را حفظ کنند. مطالعات نشان داده‌اند که تاب‌آوری تحصیلی با اهمال‌کاری رابطه معکوس دارد، به این معنا که هرچه تاب‌آوری بیشتر باشد، احتمال اهمال‌کاری کمتر است. این ویژگی می‌تواند از طریق آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و افزایش اعتمادبه‌نفس در دانشجویان تقویت شود.
عدم تحمل ابهام و تأثیر آن بر اهمال‌کاری
عدم تحمل ابهام به معنای دشواری در پذیرش و مدیریت موقعیت‌های نامشخص است. دانشجویانی که این ویژگی را در سطح بالایی دارند، اغلب از مواجهه با وظایفی که نتیجه آن‌ها نامعلوم است اجتناب می‌کنند. این اجتناب می‌تواند به تعویق انداختن تکالیف تحصیلی منجر شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که عدم تحمل ابهام با اهمال‌کاری تحصیلی رابطه مثبت دارد. به عبارت دیگر، هرچه فرد کمتر بتواند ابهام را تحمل کند، احتمال بیشتری وجود دارد که وظایف خود را به تعویق بیندازد. کاهش این ویژگی از طریق تمرین‌های شناختی و مواجهه تدریجی با موقعیت‌های مبهم امکان‌پذیر است.
کمال‌گرایی: مثبت در مقابل منفی
کمال‌گرایی می‌تواند به دو شکل مثبت و منفی ظاهر شود و هر یک تأثیر متفاوتی بر اهمال‌کاری تحصیلی دارد:
- کمال‌گرایی مثبت: این نوع کمال‌گرایی شامل تعیین استانداردهای بالا و تلاش سازنده برای رسیدن به آن‌ها است. دانشجویانی که کمال‌گرایی مثبت دارند، معمولاً انگیزه بیشتری برای انجام به‌موقع وظایف خود دارند و اهمال‌کاری کمتری نشان می‌دهند. این ویژگی با کاهش اهمال‌کاری تحصیلی مرتبط است.
- کمال‌گرایی منفی: در مقابل، کمال‌گرایی منفی با نگرانی بیش از حد درباره اشتباهات و ترس از انتقاد همراه است. این نوع کمال‌گرایی می‌تواند باعث شود دانشجویان از شروع یا اتمام وظایف خودداری کنند، زیرا از نرسیدن به استانداردهای غیرواقعی می‌ترسند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که کمال‌گرایی منفی با افزایش اهمال‌کاری تحصیلی رابطه مثبت دارد.
تقویت کمال‌گرایی مثبت و کاهش جنبه‌های منفی آن می‌تواند از طریق مشاوره روانشناختی و تنظیم اهداف واقع‌بینانه محقق شود.
اجتناب تجربی و نقش میانجی آن
اجتناب تجربی به تلاش برای دوری از تجربیات ناخوشایند مانند احساسات منفی، افکار مزاحم یا خاطرات آزاردهنده اشاره دارد. این ویژگی در روابط بین عدم تحمل ابهام و کمال‌گرایی (چه مثبت و چه منفی) با اهمال‌کاری تحصیلی نقش میانجی ایفا می‌کند. به این معنا که دانشجویانی که عدم تحمل ابهام یا کمال‌گرایی منفی بالایی دارند، ممکن است از طریق اجتناب از احساسات ناخوشایند مرتبط با وظایف تحصیلی، به اهمال‌کاری روی آورند. برای مثال، ترس از شکست یا احساس ناکافی بودن می‌تواند این افراد را به اجتناب و در نتیجه تعویق وظایف سوق دهد. کاهش اجتناب تجربی از طریق روش‌های درمانی مانند پذیرش و تعهد (ACT) می‌تواند به کاهش اهمال‌کاری کمک کند.
روش‌شناسی پژوهش
این مطالعه با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری انجام شده است. جامعه آماری شامل حدود ۴۵۰۰ دانشجوی دانشگاه پیام نور اصفهان در نیمسال اول سال تحصیلی ۲۰۱۹-۲۰۲۰ بود که از میان آن‌ها ۲۰۰ نفر به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده شامل مقیاس اهمال‌کاری تحصیلی سولومون و روثبلوم، پرسشنامه تاب‌آوری تحصیلی ساموئلز، پرسشنامه عدم تحمل ابهام فریستون، مقیاس کمال‌گرایی تری-شورت و پرسشنامه اجتناب تجربی باند بود. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS-22 و AMOS-20 تحلیل شدند.
یافته‌ها
نتایج پژوهش نشان داد که:
- تاب‌آوری تحصیلی و کمال‌گرایی مثبت با اهمال‌کاری تحصیلی رابطه معکوس و معنادار دارند (P<0.01).
- عدم تحمل ابهام، اجتناب تجربی و کمال‌گرایی منفی با اهمال‌کاری تحصیلی رابطه مثبت و معنادار دارند (P<0.01).
- اجتناب تجربی به عنوان میانجی در رابطه بین عدم تحمل ابهام و کمال‌گرایی (مثبت و منفی) با اهمال‌کاری تحصیلی تأیید شد.
این یافته‌ها نشان‌دهنده تأثیر پیچیده عوامل روانشناختی بر رفتار اهمال‌کارانه دانشجویان است.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
اهمال‌کاری تحصیلی تحت تأثیر عوامل روانشناختی متعددی قرار دارد که در این میان، تاب‌آوری تحصیلی و کمال‌گرایی مثبت به کاهش آن کمک می‌کنند، در حالی که عدم تحمل ابهام، کمال‌گرایی منفی و اجتناب تجربی آن را تشدید می‌کنند. نقش میانجی اجتناب تجربی نشان می‌دهد که مداخلات روانشناختی باید بر کاهش این ویژگی تمرکز کنند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند. پیشنهاد می‌شود که:
- کارگاه‌های آموزشی برای افزایش تاب‌آوری تحصیلی و کمال‌گرایی مثبت برگزار شود.
- برنامه‌هایی برای کاهش عدم تحمل ابهام و کمال‌گرایی منفی طراحی شود.
- تکنیک‌های کاهش اجتناب تجربی، مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، در مراکز مشاوره دانشگاه‌ها پیاده‌سازی شود.
این راهکارها می‌توانند به بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان و کاهش اهمال‌کاری کمک کنند. این مقاله به عنوان منبعی قابل استناد، اطلاعات ارزشمندی برای پژوهشگران و مربیان فراهم می‌کند.
دانلود مقاله:
