مقایسه کنش اجرایی، حافظه فعال، و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر دارای خانواده هسته ای و تک والد
مقدمه
خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی دارای عمیق‌ترین روابط انسانی است. برخی خانواده‌ها به طور کامل ساختار یافته نیستند و به عبارتی، خانواده‌های تک‌والدی هستند. در این شرایط، کودکان با تنها یکی از والدین زندگی می‌کنند. تبدیل یک خانواده هسته‌ای به یک خانواده تک‌والدی معمولاً باعث نقص‌های عمده‌ای مانند نقص‌های اجرایی می‌شود. استرس‌هایی مانند طلاق والدین در دوران بلوغ می‌تواند بر بلوغ، عملکرد و توانایی‌های مغز تأثیر بگذارد. فقدان یک والد نیز می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث نقص در حافظه فعال شود. یکی از موضوعات مورد بحث امروز در مطالعات روانشناسی بالینی، نحوه تأثیر اختلالات عاطفی بر عملکرد حافظه افراد است. طبق تحقیقات، مشکلات عاطفی، اجتماعی و روانشناختی ناشی از محرومیت والدین بر عملکرد اجرایی فرد و سیستم شیمیایی هیپوکامپوس تأثیر می‌گذارد.
یکی دیگر از مسائل مهم و موجود برای دانش‌آموزان خانواده‌های تک‌والدی، موفقیت تحصیلی است. با توجه به اهمیت موفقیت تحصیلی در دنیای امروز، شناسایی عوامل و متغیرهای مؤثر بر موفقیت تحصیلی بسیار حیاتی است. نتایج تحقیقات نیز تفاوت در عملکرد تحصیلی بین دانش‌آموزان خانواده‌های هسته‌ای و تک‌والدی را نشان می‌دهد. با توجه به افزایش نرخ طلاق در سراسر جهان و تغییر سریع جامعه ایرانی به سمت خانواده‌های تک‌والدی، و نقش حیاتی که کنش‌های اجرایی و حافظه فعال در فعالیت‌های مختلف زندگی از جمله کارهای مدرسه و زندگی روزمره ایفا می‌کنند، و ماندگاری نقایص به سنین بالاتر و تأثیر منفی خانواده‌های تک‌والدی بر این عملکردها، هدف این مطالعه مقایسه کنش‌های اجرایی، حافظه فعال و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دختر از خانواده‌های هسته‌ای و تک‌والدی بود.
روش تحقیق
روش تحقیق از نوع علّی-مقایسه‌ای بود. جامعه آماری شامل دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه اول و دوم در سال تحصیلی 1396-1397 بود. نمونه شامل 80 دانش‌آموز دختر (40 دانش‌آموز از خانواده‌های هسته‌ای و 40 دانش‌آموز از خانواده‌های تک‌والدی) بود که به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. رضایت‌نامه کتبی آگاهانه از والدین و دانش‌آموزان دریافت شد. معیارهای ورود شامل زندگی با هر دو والد در یک خانه مشترک برای دانش‌آموزان خانواده‌های هسته‌ای و داشتن تنها یک والد برای دانش‌آموزان خانواده‌های تک‌والدی بود. معیارهای خروج در خانواده‌های هسته‌ای نیز شامل: ابتلا به هرگونه بیماری جسمی یا اختلال روانی حاد، زندگی با شخص سوم شامل پدربزرگ، مادربزرگ، خویشاوند یا دوست برای دانش‌آموزان تک‌والدی یا داشتن مشکلات خانوادگی از جمله اعتیاد والدین، زندانی بودن پدر یا مادر یا خانواده‌های در آستانه طلاق بود. از 40 دانش‌آموز دختر خانواده تک‌والدی، 100 درصد با مادران خود زندگی می‌کردند؛ از جمله آنها 95 درصد از خانواده‌های طلاق و 5 درصد یتیم بودند.
ابزارهای تحقیق
- آزمون کارت‌های ویسکانسین (WCST): اولین نسخه WCST توسط گرنت و برگ در سال 1948 ساخته شد. در این مطالعه، از نسخه نرم‌افزاری WCST برای افزایش دقت ارزیابی عملکرد اجرایی دانش‌آموزان استفاده شد.
- مقیاس حافظه وکسلر (WMS): WMS توسط دیوید وکسلر در سال 1945 توسعه یافت. در این مطالعه، از فرم A این مقیاس استفاده شد. باید توجه داشت که ویژگی‌های روانسنجی این آزمون در ایران مورد ارزیابی قرار گرفته است.
- عملکرد تحصیلی: معدل دانش‌آموزان در سال تحصیلی 1395-1396 برای تعیین عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در این مطالعه استفاده شد.
نتایج
یافته‌ها نشان داد که دانش‌آموزان دختر خانواده‌های هسته‌ای در مقایسه با دانش‌آموزان دختر خانواده‌های تک‌والدی عملکرد اجرایی بهتری داشتند. این یافته با تحقیقات پیشین همخوانی داشت که نشان می‌دهند کودکان خانواده‌های هسته‌ای عملکرد بهتری دارند. این نتیجه را می‌توان بر اساس نتایج تحقیقات پندلتون توضیح داد. کودکانی که با یک والد زندگی می‌کنند، دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی نامطلوبی هستند که منجر به عملکرد اجرایی ضعیف می‌شود. در واقع، نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی همراه با روابط سرد عاطفی والدین، عملکرد اجرایی کودکان را بدتر می‌کند.
یافته‌ها همچنین نشان داد که دانش‌آموزان دختر خانواده‌های هسته‌ای حافظه فعال بهتری نسبت به دانش‌آموزان دختر خانواده‌های تک‌والدی دارند. تفاوت‌های قابل توجه در حافظه فعال بین دو گروه با نتایج مطالعات پیشین همخوانی داشت. طبق نظریه توسعه اجتماعی ویگوتسکی، توسعه شناختی نتیجه تعامل اجتماعی است که از طریق ارتباط کلامی از بزرگسال به جوان منتقل می‌شود. گفت‌وگوهای کوتاه و فقدان صمیمیت در خانواده، رشد کلامی، تعاملات و تجربیات محیطی را به حداقل می‌رساند که منجر به نقص عملکرد حافظه می‌شود. کودکان خانواده‌های تک‌والدی به دلیل نبود محیط غنی، تعاملات اجتماعی و تنوع اطلاعات بسیار کمی دارند؛ به همین دلیل، به نظر می‌رسد حافظه فعال ضعیف‌تری نسبت به همسالان خود از خانواده‌های هسته‌ای دارند به دلیل کاهش سیناپس‌های فعال و کارآمد.
یکی دیگر از یافته‌های این مطالعه نشان داد که دانش‌آموزان خانواده‌های هسته‌ای عملکرد تحصیلی بهتری نسبت به دانش‌آموزان خانواده‌های تک‌والدی دارند. این نتیجه با مطالعات پیشین همخوانی داشت. می‌توان استنباط کرد که استرس و اضطراب ناشی از مقاومت ضعیف، سلامت روانی و مهارت‌های اجتماعی ناپایدار در چنین دانش‌آموزانی می‌تواند عملکرد تحصیلی آنها را مختل کند. به دلیل ظرفیت محدود حافظه انسان، احساسات منفی باعث کاهش تمرکز و توجه می‌شوند که می‌تواند منجر به نقص عملکرد حافظه فعال و توسعه شناختی کودکان شود.
یافته‌های این مطالعه نشان داد که دانش‌آموزان دختر خانواده‌های هسته‌ای عملکرد اجرایی بهتری نسبت به دانش‌آموزان دختر خانواده‌های تک‌والدی دارند. این یافته را می‌توان به وضعیت اجتماعی و اقتصادی نامطلوب کودکان خانواده‌های تک‌والدی نسبت داد که منجر به عملکرد اجرایی ضعیف‌تر آنها می‌شود. همچنین، دانش‌آموزان دختر خانواده‌های هسته‌ای حافظه فعال بهتری نسبت به دانش‌آموزان دختر خانواده‌های تک‌والدی دارند که می‌توان این تفاوت را به تعاملات اجتماعی و تجربیات محیطی کمتر کودکان خانواده‌های تک‌والدی نسبت داد. علاوه بر این، عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان خانواده‌های هسته‌ای به دلیل استرس و اضطراب کمتر و سلامت روانی بهتر، بالاتر بود. بنابراین، مشکلات ناشی از خانواده‌های تک‌والدی را می‌توان از طریق آموزش و مشاوره خانوادگی و اجرای برنامه‌های توانبخشی ویژه برای این گروه از دانش‌آموزان حل کرد.
نویسندگان: ندا دارابی | صدیقه رضایی دهنوی | محمد سلطانی زاده
دانلود فایل کامل مقاله:
